سازمان همکاری های شانگ های
اعضای اصلی سازمان همکاری های شانگهای ۹ کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند، پاکستان و ایران هستند. مغولستان و افغانستان نیز به عنوان اعضای ناظر این سازمان شناخته می‌شوند. در حقیقت اعضای جمعیت سازمان همکاری های شانگهای حدود یک سوم خشکی زمین و ۴۲ درصد جمعیت کره خاکی را در برمی‌گیرد. برای دانستن بیشتر درباره این سازمان و چگونگی عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای این مطلب را دنبال کنید.
سازمان همکاری‌های شانگهای با چه هدفی تشکیل شد؟
گروه «شانگهای ۵» در ۲۶ آوریل ۱۹۹۶ با مشارکت کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان بنیانگذاری شد. اندکی بعد در سال ۲۰۰۱ کشور ازبکستان به عنوان عضو اصلی پذیرفته و نام گروه به «شانگهای ۶» مبدل شد. دو کشور کشمیری هندوستان و پاکستان نیز در سال ۲۰۱۷ به عنوان عضو دائم به سازمان همکاری های شانگهای پیوستند.
ایران اولین کشور خاورمیانه‌ای بود که در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر، مشارکت خود را با این سازمان آغاز کرد و پس از یک سال برای عضویت دائم درخواست داد. در پی این درخواست، سرانجام در سال ۲۰۲۱ به عنوان عضو دائم در سازمان همکاری های شانگهای پذیرفته شد.
لازم به ذکر است که این سازمان در سال ۲۰۰۵ درخواست ایالات متحده مبنی بر تقاضای عضو ناظر بودن را رد کرد. همچنین در سال ۲۰۲۱ اجازه حضور نماینده طالبان در نشست سازمان همکاری های شانگهای از سوی تاجیکستان رد شد.
هدف اصلی این سازمان که به طور کلی از شمال تا جنوب کشورهای آسیای مرکزی را در برمی‌گیرد، افزایش امنیت در کشورهای عضو سازمان است. البته هدف اولیه این سازمان غیر نظامی کردن مرز بین چین و شوروی بوده است. همچنین فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی نیز از اهداف دیگر این سازمان است.
دستاوردهای ایران از عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای
۱- دستاوردهای اقتصادی
با توجه به تحریم‌های ایران از سوی ایالات متحده و تاثیر آن بر کاهش چشمگیر تجارت خارجی و در نتیجه رکود اقتصادی، عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند بستر مناسبی برای تقویت رشد اقتصادی فراهم آورد. چرا که با توجه به چشم انداز قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین و عضویت هر دو کشور در سازمان شانگهای، این موضوع می‌تواند به تحقق هر چه بیشتر مفاد قرارداد کمک کند.
از سوی دیگر حضور روسیه به عنوان ابرقدرت بزرگ شرق روزنه‌ای برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی ایران در مراجع بین‌المللی است. مادامی‌که روسیه و چین عهده‌دار حمایت از ایران باشند و این عهد را پا بر جا نگه دارند و تصمیمی برای پیروی از آمریکا نداشته باشند، افق‌های روشنی برای اقتصاد ایران به چشم می‌خورد.
همچنین با چشم داشت به هندوستان به عنوان یک قدرت اقتصادی تازه شناخته شده که اقتصادش بر اساس منابع طبیعی انسانی پایدار شده است؛ می‌توان عضویت ایران در شانگهای را روزنه‌ای ژرف برای پیشرفت اقتصادی این کشور تلقی کرد. به علاوه موقعیت جغرافیایی ایران اقتضا می‌کند این کشور بتواند به عنوان پل شمال به جنوب و پل شرق به غرب در شانگهای باشد که این موضوع برای کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای حائز اهمیت است.
نکته دیگر منطقه‌گرایی در نظام بین‌المللی است. به عبارتی کشورها برای رسیدن به اهداف مشترک اقتصادی، وارد بلوک‌های اقتصادی منطقه‌ای می‌شوند و این فرصت برای ایرانی که تجارت خارجی‌اش محدود به تحریم‌های ایالات متحده است، می‌تواند جرقه‌ای صعودبخش برای رشد اقتصادی باشد.
طبق آخرین آمار به دست آمده می‌توان استدلال کرد که معاملات و داد و ستد ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای، در سال ۹۹ به ۵۵ میلیون تن کالا به ارزش ۲۸ میلیارد دلار رسید که در این میان بیشترین سهم تجارت، به ترتیب با کشور چین، افغانستان، روسیه و پاکستان بوده است.
۲- دستاوردهای فرهنگی
از جمله دستاوردهای فرهنگی ایران می‌توان به حضور دانشجویان ایرانی در«جشنواره فرهنگ ملل» که در دانشگاه شانگهای چین برگزار شده بود اشاره کرد. در این جشنواره جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری ایران در قالب عکس، کلیپ، کارت پستال و غیره به نمایش گذاشته شده بود.
۳- دستاوردهای امنیتی
مسائل امنیتی به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی‌گری جزو مولفه‌های اصلی فعالیت‌های این سازمان هستند. همچنین قاچاق مواد مخدر در حاشیه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای ممنوع است. مکانیسم‌های مذکور موجب شدند که ایران با «تروریست»، «جدایی‌طلب» یا «تندرو» خواندن گروه‌های مخالف، فعالیت بین‌المللی این گروه‌ها را حداقل در کشورهای عضو این سازمان محدود کند. ایران به عنوان اولین عضو خاورمیانه‌ای شانگهای نقشی موثر در حفظ امنیت منطقه بر عهده دارد و در برابر تروریسم منطقه چه در عراق، چه در سوریه و چه در شرایط فعلی افغانستان نقشی ضروری ایفا کند.
۴- دستاورد انرژی
سازمان همکاری‌های شانگهای متشکل از کشورهایی است که عمده‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده‌های انرژی در جهان هستند. ایران می‌تواند از طریق صادرات مواد خامی چون نفت و گاز به کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای به سود برسد. از میان قدرت‌های اتمی نیز، چهار قدرت اتمی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این سازمان هستند.
روابط ایران و کشورهای عضو شانگهای در چارچوب این سازمان
۱- ایران و هند
در بیست و یکمین نشست سازمان همکاری‌های شانگهای، وزیر اعظم کشور هندوستان عضویت دایمی ایران را در این سازمان تهنیت گفت. او در ادامه این موضوع را بیان کرد که هندوستان مایل به برقراری روابط تجاری نزدیک با کشورهای آسیای مرکزی از طریق بندر چابهار است. لذا این کشور در صدد آن است که با اختصاص دادن بودجه و هزینه برای بندر چابهار از آن به عنوان یک پل ارتباطی برای دستیابی به این خواسته خود بهره ببرد.
۲- ایران و چین
پیمان همکاری ایران و چین مبنی بر سند چشم انداز ۲۵ ساله ایران و چین، برنامه‌ای بلند مدت است که بر اساس همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی شکل گرفته است. اکنون به نظر می‌رسد با عضویت مشترک هر دو کشور ایران و چین در سازمان همکاری‌های شانگهای بیش از هر زمان دیگر امکان تحقق برنامه جامع ۲۵ ساله فراهم شده است. پروژه بسیط یک کمربند-یک جاده، که مقصود از آن بازسازی جاده ابریشم است قادر است منافع فراخ‌تر و مراودات بیشتر را برای کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای به وجود آورد. بنابراین مادامی‌که وضعیت جغرافیایی ایران در گذرگاه جاده ابریشم خطیر و پر اهمیت باشد، تعاملات با این کشور برای همگان حائز اهمیت خواهد بود. گفتنی است که حدود ۱۳ درصد از معاملات خارجی ایران به کشور چین مربوط می‌شود.
۳- ایران و کشورهای آسیای میانه
منطقه آسیای میانه شامل پنج کشور تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان است که به جز ترکمنستان، سایر کشورها عضو دائم سازمان همکاری‌های شانگهای هستند. توسعه یافتگی کشورهای این منطقه می‌تواند فرصت خوبی را برای پیشبرد اهداف سیاسی ایران فراهم آورد. چرا که ایران می‌تواند در زمینه‌های مختلفی چون انرژی نفت و گاز و انرژی الکتریکی صادرات خود را با این کشورها توسعه دهد.
همچنین با توجه به این که کشورهای آسیای مرکزی به آب‌های آزاد دسترسی ندارند، در طرح یک کمربند- یک جاده یکی از مسیرهای دسترسی این کشورها به آب‌های آزاد، ایران خواهد بود. ارتباط فرهنگی و جغرافیایی ازبکستان موجبات صادرات ازبکستان است که در سال‌های اخیر رشد صادرات به این کشور پیشرفت قابل توجهی داشته است. قزاقستان از جمله کشورهای آسیای میانه است که بالاترین میزان فرآوری ناخالص داخلی و سود سرشماری یافته را در میان جمهوری‌هایی که به تازگی خودمختار شده‌اند دریافت کرده است و اقتصاد این کشور از صادرات اقلام مختلف، از جمله نفت، مواد معدنی و غلات تامین می‌شود.
در صادرات ایران و قزاقستان فراورده‌های متفاوتی به چشم می‌خورد. روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قرقیزستان با دیگر کشورهای ساکن در آسیای مرکزی موجب شده تا این کشور ظرفیت مناسبی برای صادرات برخی اقلام و محصولات ایرانی داشته باشد. صادرات از جانب ایران به تاجیکستان اقلام متفاوتی را شامل می‌شود، از انرژی گرفته تا خوراکی. در این میان حدود ۷۱ درصد از بهره صادرات به کشور مذکور، مربوط به خراسان رضوی است. تامین نیازهای وارداتی برای پاکستان از طریق ایران بسیار اقتصادی‌تر از سایر کشورها است. بیشترین صادرات ایران به پاکستان به طور پیوسته در بخش انرژی و مخصوصا صادرات برق و گاز بوده است.
۴- ایران و روسیه
در حال حاضر روسیه بزرگترین شریک تجاری ایران شناخته می‌شود. با توجه به این که شرایط اقلیمی کشور روسیه مرغوبیت لازم برای کشت بسیاری از محصولات را ندارد؛ کشور روسیه مقصد بازرگانی خوبی برای صادرات ایران است و سالانه مقادیر قابل توجهی از محصولات به این کشور صادر می‌شود. همجواری این دو کشور سبب شده است که روسیه کالاهای اساسی خود را از طریق ایران تامین کند تا هم در هزینه حمل و انتقالات کالا صرفه جویی کرده باشد و هم از سلامت کالاهای دریافتی اطمینان بیشتری حاصل کند. به علاوه وحدت اهداف سیاسی و اقتصادی بین ایران و روسیه به حذف هر چه بیشتر واسطه‌های اقتصادی کمک می‌کند.
کلام آخر
با توجه به این که مدت زمان زیادی از عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نمی‌گذرد و روابط ایران با کشورهای عضو در حالت میانه قرار دارد؛ می‌توان گفت که در این روابط پتانسیل زیادی برای تقویت عرصه‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی کشور وجود دارد. ایران می‌تواند از این ظرفیت قوی منطقه‌ای به منظور بهبود روند معیشت داخلی و ارتباطات اقتصادی با سایر کشورها استفاده کند و اثرات تحریم‌های ظالمانه آمریکا را به حداقل برساند.
